I. Bệnh xơ gan là gì?
Xơ gan là giai đoạn cuối của bệnh lý viêm gan mạn. Nhu mô gan bình thường bị thay thế bởi các mô xơ, sẹo và các nốt, dẫn đến suy giảm chức năng gan (suy gan).
Nguyên nhân gây bệnh xơ gan?
- Nhiễm siêu vi trùng gan B, C.
- Nghiện rượu.
Nghiên cứu cho thấy nếu mỗi ngày uống 1 xị rượu (250 ml) hoặc nửa lít bia thì trong vòng 10 năm có thể dẫn đến xơ gan. Đặc biệt, trên cơ địa người bị viêm gan vi rút B, C hoặc người có sẵn các bệnh về gan thì xơ gan tiến triển nhanh hơn.
- Bệnh lý gan: gan nhiễm mỡ, bệnh đường mật kéo dài, viêm gan tự miễn, ung thư gan, …
- Gan bị tích tụ kim loại như sắt (Haemochromatosis), đồng (Bệnh Wilson).
- Nguyên nhân khác: nhiễm ký sinh trùng (sán lá gan), thuốc (Methotrexate, Amiodarone), bệnh nghẽn tĩnh mạch gan (Hội chứng Budd-Chiari), suy tim phải, bẩm sinh …
Bằng cách nào phát hiện (chẩn đoán) bệnh xơ gan?
Thường không có hoặc có biểu hiện không rõ và bệnh diễn tiến âm thầm. Các biểu hiện ban đầu có thể là:
- Mệt mỏi.
- Cảm giác khó tiêu.
- Biếng ăn và sụt cân.
- Hay buồn ói, đau bụng.
- Hoặc trên da có những vết mạch máu hình giống hình “con nhện nhỏ màu đỏ” (dấu sao mạch).
Khi chức năng gan bị suy trầm trọng (giai đoạn muộn) sẽ có những biểu hiện như:
- Phù chân hay báng bụng (cổ trướng).
- Sạm và vàng da, vàng mắt.
- Lòng bàn tay son.
- Dấu sao mạch trên da.
- Dễ chảy máu (răng, mũi, dạ dày, ruột).
- Rối loạn tâm thần kinh.
- Ở nam: giảm ham muốn tình dục, vú to.
Chẩn đoán bệnh sẽ được dựa vào:
- Khai thác tiền sử (như uống rượu, dùng thuốc hại gan, viêm gan, truyền máu, gia đình có người bị bệnh gan).
- Những biểu hiện của bệnh nguyên hay những biểu hiện rõ ràng của bệnh giai đoạn muộn.
- Xét nghiệm máu; siêu âm, nội soi hay CT cắt lớp hoặc sinh thiết gan, trong đó sinh thiết gan là tiêu chuẩn “vàng” để chẩn đoán xác định bệnh xơ gan.
Phương thức điều trị bệnh xơ gan như thế nào?
Nếu bệnh được phát hiện sớm, điều trị có thể làm chậm diễn tiến đến xơ gan nặng.
Điều trị sẽ theo nguyên nhân gây bệnh như:
- Chương trình điều trị nghiện rượu cho người nghiện rượu vì những người nghiện rượu không thể bắt họ ngưng uống rượu ngay.
- Hay điều trị bằng thuốc cho người nhiễm siêu vi B, C để gan không bị tổn thương thêm.
- Hoặc phương thức điều trị khác tuỳ theo nguyên nhân gây bệnh xơ gan. Khi bệnh có biến chứng (bệnh ở giai đoạn nặng), điều trị lúc đó chủ yếu là điều trị các biến chứng như báng bụng nặng, xuất huyết tiêu hoá, nhiễm trùng hoặc điều trị hôn mê gan.
- Ghép gan là giải pháp cuối cùng cho người xơ gan giai đoạn cuối.
II. Ảnh hưởng của bệnh lên tình trạng dinh dưỡng ra sao?
Gan được xem như “nhà máy” để chế biến và tổng hợp (chuyển hoá), dự trữ các chất dinh dưỡng và thải độc, để duy trì mọi hoạt động sống của cơ thể. Các chất dinh dưỡng (đường, đạm, béo, chất khoáng hay vitamin) từ thức ăn sau khi được tiêu hoá và hấp thu vào máu sẽ được chuyển đến gan để được “chế biến” (chuyển hoá), dự trữ và đào thải. Bên cạnh đó, gan còn có chức năng chuyển hoá và đào thải rượu.
Vì gan có vai trò quan trọng trong chuyển hoá các chất dinh dưỡng như vậy, nên một khi gan bị xơ, suy gan sẽ dẫn đến ăn không tiêu, cảm giác mau no, ăn không ngon miệng, hoặc có cảm giác buồn nôn … dẫn đến người bệnh bị suy dinh dưỡng. Tần suất suy dinh dưỡng từ 20 – 60%. Suy gan càng nặng thì tần suất và mức độ suy dinh dưỡng càng nhiều và càng nặng. Suy dinh dưỡng nặng xuất hiện gần như 100% ở bệnh nhân xơ gan chờ ghép gan.
Suy dinh dưỡng có những biểu hiện sau:
- Biếng ăn hay ăn uống kém (dưới 50% so với lúc bình thường).
- Sụt cân nhiều không chủ ý (trong xơ gan không phù, không báng bụng).
- Teo khối cơ xương, mất lớp mỡ dưới da.
- Đi lại yếu, mệt mỏi.
Lưu ý: tăng cân nhanh trong thời gian ngắn có thể là dấu hiệu của phù chân hay báng bụng.
III.Hướng dẫn chọn sản phẩm bổ sung dinh dưỡng cho người bệnh xơ gan
Nếu mệt mỏi, ăn ít hoặc có suy dinh dưỡng, người bệnh có thể bổ sung sản phẩm dinh dưỡng với các đặc điểm sau:
- Đầy đủ dưỡng chất và cân đối giữa các chất dinh dưỡng.
- Năng lượng cung cấp: Sau khi pha 100mL cho khoảng 100kcal.
- Giàu BCAA (acid amin phân nhánh) (chiếm khoảng 45-50% tổng lượng đạm).
- Chất béo tốt: ít béo bão hoà, ít cholesterol, chứa nhiều acid béo không bão hoà.
- Cung cấp đầy đủ chất khoáng và vitamin theo nhu cầu hàng ngày (RDA).
- Được sản xuất bởi công ty có uy tín cao.
- Sản phẩm đã được chứng minh có hiệu quả trong nghiên cứu lâm sàng.
Tài liệu tham khảo:
Hướng dẫn chăm sóc dinh dưỡng trong bệnh xơ gan (2023), TS. BS. Lưu Ngân Tâm, Chủ tịch Hội Nuôi dưỡng đường tĩnh mạch & đường tiêu hóa Việt Nam (VietSPEN), Chủ tịch Liên chi hội Dinh dưỡng lâm sàng TP. HCM (HoSPEN).
References:
Instructions for nutritional care in cirrhosis (2023), Luu Ngan Tam MD. PhD., President of the Viet Nam Society for Parenteral Enteral Nutrition (VietSPEN), President of the Ho Chi Minh Society for Parenteral Enteral Nutrition.